του Δημήτρη Λαλούμη στην Ημερίδα Τουρισμού (13.04.2003)

Ο τουρισμός είναι μία δραστηριότητα αλλαγών, που αφορούν τόσο τις οικονομικές, όσο και τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν σε μία περιοχή. Η αλλαγή αυτή είναι δεδομένη για τα Κύθηρα, διότι ο τουρισμός θα αυξηθεί στο μέλλον, είτε αυτό γίνει ηθελημένα και κατόπιν σχεδιασμού, είτε όχι. Αυτό θα γίνει διότι η αγορά τουριστικών προορισμών συνεχώς διογκώνεται και διότι η μειωμένη τουριστική κίνηση αποτελεί δέλεαρ για ορισμένους τύπους τουριστών, που κυνηγούν τις μη αξιοποιημένες περιοχές.

Ο τουρισμός επιφέρει πλήθος θετικών και αρνητικών επιπτώσεων. Στην περίπτωση που για τα Κύθηρα δεν προηγηθεί ο κατάλληλος σχεδιασμός, τότε ο τουρισμός θα αναπτυχθεί τυχαία και άναρχα, δημιουργώντας πλήθος προβλημάτων στον τόπο. Για το λόγο αυτό η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει άμεσα να δώσει προτεραιότητα στο θέμα του σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης.

Θα αποφύγουμε να μεταφέρουμε όλες τις ευθύνες ανάπτυξης στην Πολιτεία, διότι δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε την υποστήριξή της a priori, αν και θα αναφερθούμε στα αναπτυξιακά προγράμματα που μας ενδιαφέρουν. Θεωρούμε όμως υποχρέωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να δείξει ενδιαφέρον για τον σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης του τόπου.

Αν η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν ανταποκριθεί, τότε οι νέοι πρέπει να σχεδιάσουν οι ίδιοι το τουριστικό μέλλον του νησιού και με ιδιωτική πρωτοβουλία να δημιουργήσουν επιχειρήσεις συμβατές με τη, επιλεγμένη στρατηγική οι οποίες είναι σίγουρο ότι σύντομα θα αποβούν αποδοτικές και θα δώσουν την κατάλληλη ώθηση στον τουρισμό του νησιού. Το πρόβλημα όμως θα δημιουργηθεί στη συνέχεια. Διότι όταν θα δουν ξένοι επιχειρηματίες την ανάπτυξη του τόπου, θα ιδρύσουν επιχειρήσεις που δεν θα συνάδουν με το αρχικό σχέδιο, με καταστροφικές συνέπειες για τον τόπο. Οι αιτίες θα είναι πολλές. Άναρχη οικιστική ανάπτυξη, υπερβολή στις εγκαταστάσεις και στον αριθμό των επισκεπτών, ελλειμματική υποδομή, πρόσκληση άλλων πελατειακών ομάδων που θα αποθαρρύνουν τις αρχικά επισκεπτόμενες το νησί, υποβάθμιση του τοπίου, μείωση της σημασίας της τοπικής κουλτούρας.

Καταναλωτική συμπεριφορά των τουριστών

Δεν έχουν όλοι οι τουρίστες τις ίδιες απαιτήσεις από ένα τουριστικό προορισμό, διότι διαφέρουν ως προς την προσωπικότητα, και τον σκοπό του ταξιδιού. Έτσι ένας τουρίστας που επισκέπτεται τα Κύθηρα για να ζήσει κοσμοπολίτικα, αναζητεί τα καλύτερα ξενοδοχεία, το γνωστότερα εστιατόρια και περνά τα βράδια του στα Night club της περιοχής. Ένας τουρίστας που φτάνει στο νησί για να απολαύσει τη φύση θα παραμείνει σε σκηνή, θα τρώει στην ύπαιθρο και τα βράδια θα παίζει κιθάρα στην παραλία και θα συζητά με τους φίλους του. Είναι φανερό ότι οι καταναλώσεις του ενός διαφέρουν από του άλλου, όπως και ο σκοπός του τουριστικού ταξιδιού.

Ιδιαίτερα μας ενδιαφέρει η κατάταξη της προσωπικότητας των τουριστών σε τρεις βασικές κατηγορίες. Τους τολμηρούς, τους συντηρητικούς και τους συνήθεις.

Ορισμένοι τουρίστες (ένα σχετικά μικρό ποσοστό) είναι περισσότερο τολμηροί από τους άλλους και αναζητούν νέες εμπειρίες, επαφή με ξένες κουλτούρες, αναξιοποίητους προορισμούς, σχέσεις με τους κατοίκους της περιοχής και γενικότερα αδιαφορούν για τις ανέσεις επιζητώντας τη μέγιστη προσέγγιση του προορισμού, τόσο από φυσικής όσο και από κοινωνικής σκοπιάς.

Άλλοι πάλι τουρίστες (μικρό ποσοστό επίσης) είναι ιδιαίτερα συντηρητικοί και επιζητούν ασφαλείς προορισμούς, γνωστές δραστηριότητες και γενικότερα δεν έχουν διάθεση να ριψοκινδυνέψουν, να προβληματιστούν ή να ενοχληθούν.

Ο μεγαλύτερος όμως αριθμός των τουριστών ανήκουν στη μέση περίπτωση, επιζητώντας ασφαλείς συνθήκες, μερική επαφή με τους ντόπιους κατοίκους και ακίνδυνες εμπειρίες, γνώσεις και σχέσεις.

Σύμφωνα με έρευνες, θεωρείται ότι τα κυριότερα στοιχεία που σε μέσο όρο επιζητούν οι τουρίστες είναι:

• Κλίμα

• Ομορφιά τοπίου

• Φιλική συμπεριφορά κατοίκων

• Κατάλληλα καταλύματα

• Ενδιαφέρουσα κουλτούρα και τρόπο ζωής

• Λογικές τιμές

• Ασφάλεια

Από τους διαθέσιμους πόρους, το κλίμα φαίνεται ότι παίζει καθοριστικό ρόλο. Το 30-37% των Γερμανών για παράδειγμα, δηλώνουν ότι τα κυριότερα ζητούμενα είναι οι παραλίες και η λιακάδα, ενώ οι Ιάπωνες θεωρούν την ομορφιά του τοπίου, την τουριστική υποδομή και την ασφάλεια ως τα σημαντικότερα στοιχεία ενός προορισμού.

Κύκλος Ζωής των Τουριστικών Προορισμών

Οι προορισμοί αναπτύσσονται σε τέσσερις φάσεις.

1. Εισαγωγή: Αρχικά ένας αριθμός τολμηρών τουριστών, επιζητώντας νέες εμπειρίες προσεγγίζουν τον προορισμό και γίνονται αιτία για να αναπτυχθούν ορισμένες υπηρεσίες που καλύπτουν τουριστικές ανάγκες, όπως καταλύματα, εστιατόρια κλπ. Η ανωδομή αυτή προκαλεί αύξηση της τουριστικής κίνησης. Οι σχέσεις τουριστών και ντόπιων κατοίκων είναι άριστες και ζεστές ενώ οι τουριστικές επιχειρήσεις ανήκουν στους κατοίκους της περιοχής.

2. Ανάπτυξη: Στη συνέχεια – και όταν η περιοχή αρχίσει να γίνεται γνωστή, καταφθάνουν μεγάλες ομάδες τουριστών, με αποτέλεσμα η επικοινωνία με τους κατοίκους να μειώνεται και η τοπική κοινωνία να πιέζεται από τα τουριστικά πλήθη. Ταυτόχρονα αρχίζει να φαίνεται ότι οι επιχειρηματικές δραστηριότητες των ντόπιων πρέπει να επεκταθούν σε επίπεδα που είναι δύσκολο να διαχειριστούν οι ίδιοι.

3. Ωρίμανση: Τα πλήθη των τουριστών είναι πλέον μεγάλα και η τοπική κοινωνία επηρεάζεται από αυτά χωρίς να μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση. Πολλές επιχειρήσεις ανήκουν σε ξένους επιχειρηματίες, πολλές δε από αυτές είναι διεθνείς. Η οικονομία της περιοχής εξαρτάται πλέον καθοριστικά από τον τουρισμό και η απασχόληση από τη, απορροφητικότητα των τουριστικών επιχειρήσεων. Τα ήθη και έθιμα χάνουν σταδιακά τη σημασία τους και η εξάρτηση των ντόπιων από τις ξένες επιχειρήσεις δημιουργεί άγχος. Η διόγκωση της αγοράς εργασίας προσκαλεί εργαζόμενους της τουριστικής βιομηχανίας που εγκαθίστανται στην περιοχή. Η σημασία της οικογένειας και της γειτονιάς μειώνονται. Οι κάτοικοι προσπαθούν να μιμηθούν τις καταναλωτικές συνήθειες των τουριστών, με αποτέλεσμα να ζουν ανάμεσα σε δύο κόσμους, που έχουν πολλά αντίθετα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα να εργάζονται σκληρά σε δύο εργασίες την ημέρα και να ξοδεύουν τα εισοδήματά τους μέσα σε λίγες ώρες τη νύκτα. Εκτός από τις πιέσεις στην τοπική κοινωνία, τα πλήθη των τουριστών υποβαθμίζουν επίσης το φυσικό περιβάλλον της περιοχής ενώ προκαλείται δυσανάλογη εξάντληση των φυσικών πόρων όπως υδάτων κλπ.

4. Παρακμή: Η πολιτιστική και φυσική υποβάθμιση μειώνει την τουριστική αξία της περιοχής. Η υπερεκμετάλλευση των τουριστών και η έλλειψη επικοινωνίας με τους κατοίκους, η μειωμένης ποιότητας φιλοξενία και οι αρνητικές επιπτώσεις του πλήθους μειώνουν την εισροή τουριστών, μέχρις ότου ισορροπήσει σε νέα επίπεδα, όπου οι συνθήκες είναι εκ νέου ανεκτές.

Αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων

Ο τουρισμός λοιπόν μπορεί να προσφέρει πολλά στους τουριστικούς προορισμούς, αλλά η άναρχη ανάπτυξή του, πολλές φορές οδηγεί αργά αλλά σταθερά, στην άσκηση αρνητικών πιέσεων στο φυσικό περιβάλλον και την τοπική κουλτούρα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται κίνδυνος αυτοκαταστροφής των τουριστικών περιοχών. Για το λόγο αυτό πρέπει να εκτιμάται η χωρητικότητα και η δυνατότητα τουριστικής ανάπτυξης της κάθε περιοχής και να δίνεται έμφαση σε τύπους τουρισμού που έχει αποδειχθεί ότι την βλάπτουν λιγότερο.

Επειδή όμως τα οικονομικά οφέλη από την τουριστική δραστηριότητα εξαρτώνται από τον αριθμό των τουριστών (όσο περισσότεροι τόσο περισσότερα κέρδη), είναι απαραίτητο και βασικό όλες οι δραστηριότητες να δίνουν σημασία στην προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Είναι φανερό, ότι για να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού είναι απαραίτητος ο τουριστικός σχεδιασμός.

Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι είτε αναπτυχθεί τουριστικά το νησί των Κυθήρων είτε όχι, θα υποστεί πλήθος αλλαγών που θα αλλάξουν τόσο την εικόνα της περιοχής, όσο και τις συνήθειες, τα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Σε όλο σχεδόν τον κόσμο η αμφίεση αλλάζει και τις παραδοσιακές φορεσιές διαδέχεται η ευρωπαϊκή μόδα. Η τηλεόραση τροποποιεί τα συστήματα αξιών και τα πρότυπα των νέων, ενώ εισάγει νέα έθιμα, όπως για παράδειγμα ο εορτασμός του αγίου Βαλεντίνου και των ημερών της γυναίκας, του πατέρα, κατά των ναρκωτικών, εναντίον του καπνίσματος κλπ. Ταυτόχρονα μεγάλα σούπερ μάρκετ αντικαθιστούν τα παλιά μπακάλικα και νέοι τύποι επιχειρήσεων όπως μπουτίκ και fast food αλλάζουν την εικόνα της ελληνικής περιφέρειας. Επίσης η αύξηση των αυτοκινήτων αυξάνει τα κυκλοφοριακά προβλήματα, τη ρύπανση της ατμόσφαιρας όπως και την ηχορύπανση της περιοχής. Ο τουρισμός λοιπόν δεν πρέπει να θεωρείται ως σημαντική απειλή, όταν εκκρεμούν οι επεκτατικές βλέψεις και τα υπερ-όπλα ορισμένων υπερδυνάμεων, αλλά να αντιμετωπίζεται ως σημαντική κοινωνικοοικοονομική δραστηριότητα που μπορεί να προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα σε ένα τόπο, αλλά και να δημιουργήσει σημαντικά προβλήματα που – όπως είπαμε – μπορούν να ελαχιστοποιηθούν με τον κατάλληλο σχεδιασμό.

Προστασία φυσικού περιβάλλοντος

Το φυσικό περιβάλλον πρέπει να προστατεύεται με ορισμό της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, ορισμό του αριθμού καταλυμάτων που μπορεί να δεχθεί και να αξιοποιήσει μακροπρόθεσμα ο προορισμός, τον καθορισμό ζωνών με περιορισμένες χρήσης γης, τον καθορισμό ελεύθερων γηπέδων που πρέπει να διαθέτουν οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις σε αναλογία με τη δυναμικότητά τους, κλπ.

Σημαντικά θέματα αποτελούν επίσης η διαχείριση των λυμάτων και η διαχείριση των πόρων, όπως και τα προβλήματα συγκοινωνίας και ηχορύπανσης. Τα θέματα αυτά πρέπει μετά από τον κατάλληλο σχεδιασμό να ρυθμίσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ανάλογα με τις τρέχουσες και προβλεπόμενες ανάγκες της περιοχής.

Προστασία ανθρωπογενούς περιβάλλοντος

Στόχος της προστασίας του περιβάλλοντος είναι η ομορφιά και αισθητική ισορροπία. Για το λόγο αυτό:

1. Πρέπει να δίνεται σημασία στη διατήρηση της αρχιτεκτονικής της περιοχής, στο σεβασμό του φυσικού ανάγλυφου με την αποφυγή υψηλών κτιρίων και στη χρήση υλικών της περιοχής.

2. Πρέπει να ορίζονται οι περιοχές οικιστικής ανάπτυξης. Διότι στη Μύκονο για παράδειγμα διατηρείται η τοπική αρχιτεκτονική, ομορφαίνοντας με τον τρόπο αυτό το τοπίο. Το θέαμα όμως δεν θα είναι ευχάριστο, όταν όλο το νησί θα είναι απ άκρη σε άκρη χτισμένο, έστω με τα όμορφα αυτά κυκλαδίτικα σπίτια.

3. Αξιοποίηση ιστορικών κτισμάτων και όχι καταστροφή τους. Αξιοποίηση ανεμόμυλων ή παλαιών αρχοντικών ως καταλύματα, ως χώρους ανάπαυσης, ως μουσεία κλπ. και αξιοποίηση υποβαθμισμένων ή εγκαταλελειμμένων χωριών για την ανάπτυξη θεματικών επιχειρήσεων.

Προστασία κοινωνικού περιβάλλοντος

Τα πλήθη των τουριστών αλλοιώνουν τα ήθη και έθιμα των προορισμών με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία. Επίσης κάθε περιοχή μπορεί να ικανοποιήσει πεπερασμένου αριθμού τουριστικές συγκεντρώσεις, οι οποίες όταν μεγεθύνονται υπερβολικά, ενοχλούν τους ίδιους τους τουρίστες με απαξίωση της εικόνας του προορισμού. Για παράδειγμα ο υπερβολικός αριθμός τουριστών σε μία παραλία, επηρεάζει αρνητικά τους τουρίστες διότι ο ένας ενοχλεί τον άλλον ελλείψει επαρκούς προσωπικού χώρου.

Μία μέθοδος που ακολουθείται για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. είναι της πολιτιστικής ερμηνείας. Πρόκειται για μία διαδικασία εκπαίδευσης των κατοίκων σχετικά με την πολιτιστική τους κληρονομιά. Για να γίνει αυτό συσχετίζεται ένα μνημείο ή μία παράδοση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, ώστε οι ντόπιοι να αντιληφθούν τη σημασία του. Η προσέγγιση γίνεται με πρωτότυπες και ευχάριστες διαδικασίες, ώστε να προκαλείται ενδιαφέρον και προβληματισμός. Όταν οι κάτοικοι της περιοχής αποκρυσταλλώσουν απόψεις για το πολιτιστικό τους στίγμα, είναι από τη μία πλευρά δύσκολο να αλλοτριωθούν από τιην τουριστική συμπεριφορά και ταυτόχρονα διατηρούν τα κατάλληλα πολιτιστικά στοιχεία που αποτελούν σημαντικούς τουριστικούς πόρους.

Αειφορικός τουρισμός

Αειφορικός είναι ο τουρισμός που μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες των τουριστών σήμερα εξασφαλίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες για την διατήρηση της αξίας των τουριστικών πόρων στο μέλλον.

Με την πρώτη ματιά θα μπορούσε κανείς να είναι δύσπιστος απέναντι σε μία τέτοια τοποθέτηση, δεδομένου ότι σήμερα η υπέρτατη αξία του πλουτισμού, ελάχιστα μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε το μέλλον. Στην πράξη όμως έχουν εφαρμοστεί σχέδια αειφορικής ανάπτυξης με μεγάλη επιτυχία και κερδοφορία.

Απλά είναι απαραίτητος ο κατάλληλος σχεδιασμός, διότι έχει αποδειχθεί ότι οι διορθώσεις σφαλμάτων στο χαρτί κοστίζουν ελάχιστα σε σχέση με τις διορθώσεις στην πράξη. Ο τουριστικός σχεδιασμός στην περίπτωση αυτή πρέπει να ικανοποιεί τους παρακάτω στόχους:

1. Ελαχιστοποίηση αρνητικών επιπτώσεων

2. Εξασφάλιση ενός ή περισσοτέρων μοναδικών στοιχείων, που θα προσφέρουν μακροπρόθεσμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Ο Τουριστικός σχεδιασμός ακολουθεί τρία στάδια:

1. Έρευνα και συλλογή πληροφοριών – όπου αναλύονται η ζήτηση και η προσφορά

2. Στρατηγικός σχεδιασμός, όπου τίθενται το όραμα, οι στόχοι, οι στρατηγικές και οι πολιτικές

3. Αναπτυξιακά προγράμματα, που συμπεριλαμβάνουν τα ρυθμιστικά σχέδια, τα επενδυτικά μέτρα και πρέπει να δίνουν σημασία στη συνεργασία του τουρισμού με τη τους άλλους κλάδους της οικονομίας που προσφέρουν εισοδήματα στον τόπο, όπως στην αλιεία και την γεωργία.

Στην περίπτωση των Κυθήρων, λαμβάνοντας υπόψη τις αναλύσεις των προηγουμένων εισηγητών, αντιλαμβανόμαστε ότι η επιφυλακτικότητα των κατοίκων και το προφίλ των τουριστών που επισκέπτονται το νησί, μας υποχρώνει να στραφούμε σε μοντέλα ήπιας τουριστικής ανάπτυξης.

Τα Κύθηρα μπορούν να αξιοποιήσουν την ομορφιά του τοπίου και τη δημιουργικότητα της νεολαίας, προσφέροντας τουριστικά προϊόντα που έχουν βάση τον προβληματισμό, τη διεθνή κατανόηση και την κουλτούρα. Τα προϊόντα αυτά έχουν οικοτουριστική χροιά και μπορούν να συμβαδίσουν με την ανάπτυξη του οικογενειακού τουρισμού. Τα προϊόντα αυτά δεν προσφέρονται σε ικανοποιητικές ποσότητες στην αγορά και κατά συνέπεια η έμφαση στην ποιότητά τους μπορεί να δώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στο νησί.

Το κεντρικό σημείο του σχεδίου ανάπτυξης σχετίζεται με τρία σημαντικά προβλήματα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.

1. Την ανία του τουρίστα Όταν ο τουρίστας δεν έχει διαθέσιμες αξιόλογες, ευχάριστες εναλλακτικές δραστηριότητες, τότε πλήττει και επηρεάζεται αρνητικά.
2. Την παλαίωση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Οι βορειο – Ευρωπαίοι που επισκέπτονται την Ελλάδα τα τελευταία 50 χρόνια έχουν κουραστεί από το ίδιο τουριστικό προϊόν που προσφέρουν τα θέρετρα της γηραιάς Ηπείρου. Για το λόγο αυτό αναζητούν νέες εμπειρίες σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Είναι σημαντική η προσφορά τουριστικού προϊόντος εμπειριών στον Ευρωπαϊκό χώρο.
3. Την αυτοκαταστροφή των τουριστικών προορισμών.

Βάση της ανάπτυξης αποτελεί ένα σύνολο δραστηριοτήτων, οι οποίες διαφοροποιούν το τουριστικό προϊόν των Κυθήρων από εκείνο των άλλων προορισμών. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν κύρια πολιτιστικό χαρακτήρα και μπορούν να είναι:

• Πολιτιστικά πάρκα, όπου ειδικευμένοι σε παραδοσιακές τέχνες παράγουν προϊόντα λαϊκής τέχνης τα οποία πωλούνται ως αναμνηστικά. Αναφερόμαστε σε ξυλογλυπτική ελιάς, υφαντουργεία σε αργαλειούς, αργυροχοϊα, αγγειοπλαστική, καλαθοπλεκτική κλπ. Στη Σκύρο για παράδειγμα λειτουργούν εργαστήρια Ξυλογλυπτικής, κεραμικής, υφαντουργικής και κεντήματος και η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού, οργανώνει, σειρά ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων παραδοσιακής και σύγχρονης χειροτεχνίας σε θέματα Δερματοτεχνίας, Ενδυματολογίας, Γενικής Χειροτεχνίας, Κεντητικής, Κεραμικής, Μεταλλοτεχνίας, Ξυλογλυπτικής και Υφαντικής.
• Πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως συναυλίες, παραδοσιακοί χοροί, δημιουργικοί διαγωνισμοί εικαστικών τεχνών, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις καλλιτεχνημάτων κλπ.
• Επιστημονικές δραστηριότητες που συνδέονται με την θαλάσσια ζωή
• Αθλητικές δραστηριότητες όπως διοργανώσεις αγώνων wind surf ή jet ski
• Γιορτές με βάση στην παράδοση, όπως η γιορτή της σαρδέλας, η γιορτή του κρασιού, η γιορτή των λουλουδιών, τα έθιμα του Πάσχα κλπ.

Εκτός από τις εκδηλώσεις, οι επισκέπτες μπορούν να επιλέξουν τις δραστηριότητες που τους εκφράζουν, όπως πεζοπορία, ιππασία, ιστιοπλοϊα, να ζήσουν σε παραδοσιακά ελληνικά χωριά, να κάνουν αγορές από παραδοσιακά καταστήματα, να καθίσουν σε καφενεία πίνοντας ελληνικό καφέ και μαθαίνοντας τάβλι, κλπ.

Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθεί η εικόνα του νησιού που σέβεται και αναδεικνύει τη φύση, την τοπική παράδοση.

Αναλυτικότερα ο σχεδιασμός Κυθήρων διαρθρώνεται ως εξής:

Τουριστικός σχεδιασμός Κυθήρων

Έρευνα, συλλογή πληροφοριών
Ανάλυση ζήτησης	Ανάλυση προσφοράς
Προφίλ υπάρχουσας αγοράς Εσωτερικός τουρισμός, Ιταλοί, μετανάστες, επισκέπτες οικογενειών Προφίλ δυνητικής αγοράς Τολμηροί, ευαίσθητοι πολιτιστικά, εραστές της φύσης, τουρίστες δράσης, οικογένειες	Προφίλ διαθέσιμων πόρων – Κύριοι – Φύση, μη κορεσμένη περιοχή, δημιουργική νεολαία – Δευτερεύοντες – βυθός, έθιμα, γιορτές, πανηγύρια

Στρατηγικός σχεδιασμός
Όραμα	Στόχοι	Στρατηγικές	Πολιτικές
Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη που ικανοποιεί τουρίστες με υψηλές πολιτιστικές σταθερές και ταυτόχρονα τον ντόπιο πληθυσμό Προβάλλεται η εικόνα του γνήσιου ελληνικού νησιού, που συνδυάζει την ομορφιά, την παράδοση και την φιλοξενία	Τουριστικά προϊόντα που δίνουν έμφαση στη ζωή στη φύση, στον αθλητισμό, στην πολιτιστική παράδοση και στις οικογενειακές αξίες Προστασία της τοπικής κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος	Ηγετικό ρόλο σε συγκεκριμένα εναλλακτικά τουριστικά προϊόντα ποιότητας εστιασμένων αγορών	– Ενημέρωση και συνεργασία με τους κατοίκους των Κυθήρων – Πελατοκεντρισμός – Υγιής φιλοξενία – Ήπια ανάπτυξη

Αναπτυξιακά προγράμματα
Προγράμματα	Ρυθμιστικά σχέδια	Επενδυτικά μέτρα
– Υποστήριξης της αλλαγής από τον ντόπιο πληθυσμό – Υποστήριξης και προστασίας της πολιτιστικής παράδοσης – Προστασίας φυσικών πόρων – Υποδομής και ανωδομής – Προστασίας τουριστικών καταναλώσεων -Οργάνωσης πολιτιστικών δραστηριοτήτων – Προβολής και προώθησης	Χωροταξικά – Καθορισμός ζωνών χρήσης Περιβαλλοντικά – Μέτρα προστασίας περιβαλλοντικών πόρων	Αναπτυξιακοί φορείς Νομοθετικές ρυθμίσεις

Η στρατηγική επιλέγεται βάσει των αναλυθέντων στοιχείων με τις παρακάτω επιλογές:

Επεξήγηση της λογικής «Ηγέτης σε συγκεκριμένο τμήμα της αγοράς»

Ένας προορισμός ή οργανισμός μπορεί να είναι ηγέτης της αγοράς, διεκδικητής της αγοράς, οπαδός της αγοράς ή μικροθεσίτης της αγοράς. Για τα Κύθηρα προτιμότερη στρατηγική είναι του ηγέτη της αγοράς, σε ειδικά χαρακτηριστικά του προϊόντος. Αυτό προτείνεται διότι η τουριστική αγορά της Ελλάδας αναπτύσσεται χωρίς σχεδιασμό με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικά κενά. Η εκμετάλλευση αυτών των κενών πρέπει να αποτελεί προοπτική των Κυθήρων και μάλιστα πρέπει να επιλεγούν τουριστικά προϊόντα που να μην ενοχλήσουν τον ντόπιο πληθυσμό ή τους τουρίστες που συνηθίζουν να επισκέπτονται το νησί.

Ηγέτες της αγοράς ονομάζονται οι πλέον ζητούμενοι οργανισμοί και στην περίπτωση του τουρισμού οι πλέον ζητούμενοι προορισμοί, όπως για παράδειγμα το Παρίσι, το Κόμο, η Χαβάη, η Σαντορίνη κλπ. Οι προορισμοί αυτοί βγαίνουν ιδιαίτερα ωφελημένοι, διότι η υψηλή τους ζήτηση επιτρέπει την εφαρμογή πολιτικών υψηλών τιμών.

Δεν είναι ανάγκη κάποιος προορισμός να ζητείται από όλες τις αγορές. Μπορεί να ειδικευθεί και να διεκδικήσει πρωτεύοντα ρόλο σε μερικά μόνο τμήματα της αγοράς. Η Μερσεντές είναι ηγέτης στα πολυτελή αυτοκίνητα, η Πόρσε στα σπορ κλπ. Ο ηγέτης, σε κάθε περίπτωση βγαίνει ιδιαίτερα ωφελημένος από τη φήμη που διαθέτει σχετικά με την πρωτοπορία του σε ειδικά στοιχεία του προϊόντος, ώστε οι υποψήφιοι πελάτες που δίνουν σημασία στο χαρακτηριστικό αυτό, χωρίς σκέψη αρχικά επιλέγουν αυτόν για την κατανάλωσή τους.

Στην περίπτωση που τα Κύθηρα εδραιώσουν την εικόνα της πλέον αξιόλογης περιοχής οικοτουριστικών προϊόντων, τότε η τουριστική ζήτηση για το νησί θα αυξηθεί σημαντικά και αυτό θα εξασφαλίσει τη δυνατότητα υψηλής τιμολογιακής πολιτικής.

Ας δούμε την αντίστοιχη εξέλιξη της Μυκόνου, η οποία εδραίωσε την εικόνα του πλέον κοσμοπολίτικου προορισμού της Ελλάδας και της Σαντορίνης ως προορισμού με ειδικής σημασίας περιβάλλον, όπου τα μαγνητικά ρευστά του ηφαιστείου επιδρούν θετικά στη διάθεση και στην ανανέωση δυνάμεων. Οι τιμές της Μυκόνου και της Σαντορίνης είναι ιδιαίτερα υψηλές, χωρίς αυτό να επιδρά αρνητικά στην τουριστική κίνηση των νησιών αυτών.

Τα Κύθηρα μπορούν να αναπτυχθούν και προβληθούν ως ο μοναδικός προορισμός που τα τουριστικά του προϊόντα:

1. Είναι οικολογικής κουλτούρας

2. Είναι γνήσια προϊόντα της νησιώτικης ελληνικής παράδοσης

3. Στηρίζει και σέβεται τις οικογενειακές διακοπές

Να προσέξουμε το εξής: Στην περίπτωση που οι δραστηριότητες τουριστικής ανάπτυξης δεν αποφέρουν ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα, τότε επισπεύδεται το στάδιο της παρακμής, διότι εγκαταλείπεται η προσπάθεια ανάπτυξης. Ο σχεδιασμός λοιπόν πρέπει να έχει ταυτόχρονα κοινωνικό και οικονομικό προσανατολισμό.

Η προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης πρέπει επίσης να σχεδιαστεί προσεκτικά. Θεωρείται ότι η αύξηση της διαφημιστικής δαπάνης εξασφαλίζει την αύξηση της εισροής τουριστών. Αυτό έχει αποδειχθεί ότι είναι σφάλμα. Η αξιοποίηση της διαφημιστικής επένδυσης προϋποθέτει ότι αυτή γίνεται από άτομα που γνωρίζουν τον υποψήφιο πελάτη, την τεχνική της διαφήμισης και συνδυάζουν τη φαντασία με τη δημιουργικότητα. Δεν αρκεί λοιπόν να δαπανηθούν χρήματα για διαφήμιση. Πρέπει να διοχετευτούν σε κατάλληλα κανάλια και ικανούς επαγγελματίες.

Σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν οι δημόσιες σχέσεις, τόσο στη βάση διοργάνωσης σημαντικών πολιτιστικών δρώμενων, όσο και στην προσέλκυση επωνύμων πολιτών, οι οποίοι αποτελούν πρότυπα καταναλωτικής συμπεριφοράς

Η δραστηριοποίηση για την τουριστική ανάπτυξη πρέπει να επιτύχει σημαντικά αποτελέσματα, διότι σε αντίθετη περίπτωση θα χάσει τη δυναμική της και δεν θα προκαλεί το ενδιαφέρον των εμπλεκομένων φορέων. Αν για παράδειγμα τα πρώτα βήματα ανάπτυξης είναι εντυπωσιακά, τότε θα δημιουργηθεί ζήτηση η οποία θα αφυπνίσει τις ναυτιλιακές εταιρείες οι οποίες θα αυξήσουν τα δρομολόγιά τους. Αν τα πρώτα βήματα είναι υποτονικά, το πρόβλημα της προσπέλασης θα διαιωνιστεί.

Επίσης πρέπει να εξασφαλιστεί η προσήλωση στη διαρκή βελτίωση της ποιότητας των προσφερόμενων τουριστικών προϊόντων και με άλλα λόγια η συνεχής επαγρύπνηση σε σχέση με τις τουριστικές δραστηριότητες και την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών. Να μην ξεχνούμε ότι ο ευχαριστημένος τουρίστας επανέρχεται και διαφημίζει τον τόπο στον κύκλο του, ενώ ο δυσαρεστημένος δυσφημίζει το νησί.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Οικοτουρισμός

Ο οικοτουρισμός αφορά σε δραστηριότητα η οποία λαμβάνει μέτρα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των κοινωνικών δομών ενός προορισμού. Ο οικοτουρισμός κατά περίπτωση μπορεί να εμπεριέχει τον πολιτιστικό, μορφωτικό, επιστημονικό τουρισμό, όπως επίσης τον τουρισμό δράσης και τον αγροτουρισμό.

Τα οικοτουριστικά προϊόντα αφορούν σε:

• Χρήση φυσικών πόρων με περιηγήσεις, υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής

• Αξιοποίηση πολιτιστικών πόρων όπως πολιτιστικά πάρκα, πανηγύρια, γιορτές, πολιτιστικές εκδηλώσεις, μνημεία, παραδοσιακοί οικισμοί, αρχιτεκτονική κλπ.

• Προσφορά παραδοσιακών προϊόντων διατροφής και παραδοσιακής χειροτεχνίας

• Προσφορά παραδοσιακών χώρων και συνθηκών κατάλυσης και μεταφοράς

• Ανάδειξη εγκαταλειμμένων χωριών και περιοχών

• Υπηρεσίες ξενάγησης, επιμόρφωσης και συνοδείας

Ο οικοτουρισμός δεν αποτελεί μόνο μία τουριστική δραστηριότητα η οποία βλάπτει λιγότερο από τους άλλους τύπους τουρισμού, αλλά επιπλέον συντηρεί και αναδεικνύει τους φυσικούς και τουριστικούς πόρους, που πιθανόν σε άλλη περίπτωση να καταστρέφονταν.

Βέβαια για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού δεν αρκεί να υπάρχει η κατάλληλη προσφορά, αλλά πρέπει αυτή να ενισχύεται με επιχειρηματική δραστηριότητα. Αναφέρουμε το παράδειγμα του χωριού του Μπούα στην Κέρκυρα.

Τα διαφημιστικά μηνύματα της προώθησης οικοτουριστικών προϊόντων, μπορούν να εστιάζουν:

• Στον μη κορεσμό των Κυθήρων

• Στην ομορφιά της φύσης ή στην πολιτιστική παράδοση

• Στις επιστημονικές δραστηριότητες διατήρησης του περιβάλλοντος

• Σε εθελοντική συμμετοχή σε οικολογικές δραστηριότητες και τοπικά δρώμενα

Ο οικοτουρισμός απαιτεί λεπτομερή ανάλυση των δραστηριοτήτων, ώστε να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος. Για να αντιληφθούμε τη σχολαστικότητα των μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται, αναφέρουμε το παράδειγμα του ξενοδοχείου Lapa Rios που βρίσκεται στην καρδιά του μεγάλης οικολογικής σημασίας τροπικού δάσους Osa Peninsula στην Κόστα Ρίκα. Για την προστασία του δάσους εφαρμόζονται τα εξής:

• Με τα έσοδα από τον τουρισμό αποκτώνται και προστατεύονται τα άγρια ζώα

• Υποκινούνται και ενημερώνονται οι πελάτες για την προστασία του δάσους

• Για την κατασκευή των κτιρίων δεν κόπηκαν ζώντα δένδρα

• Χρησιμοποιήθηκαν τοπικά υλικά

• Ο σχεδιασμός έγινε με βάση την τοπική αρχιτεκτονική

• Η πρόσβαση στο δάσος γίνεται με ειδικευμένου οδηγούς

• Οι πελάτες συμμετέχουν σε πρόγραμμα αναδάσωσης

• Προσλαμβάνονται ειδικευμένοι ντόπιοι

• Αναγέρθηκε σχολείο για την μόρφωση των παιδιών

• Διανέμονται έντυπα με παγκόσμια περιβαλλοντικά θέματα

• Ανακυκλώνονται τα σκουπίδια και αξιοποιούνται τα λύματα

• Οι θερμοσίφωνες είναι ηλιακοί

• Χρησιμοποιούνται μόνο επιστρεφόμενα μπουκάλια και δοχεία

• Απαγορεύονται τα ζώα σε κλουβιά ή με κομμένα φτερά

• Γίνονται επιδείξεις προϊόντων του δάσους

Για την ανάπτυξη οικοτουριστικών προϊόντων πρέπει κατόπιν σχεδιασμού η Τοπική αυτοδιοίκηση να ορίσει ζώνες χρήσης. Πρόκειται για τεχνική προσδιορισμού μίας περιοχής για μία συγκεκριμένη δραστηριότητα. Για παράδειγμα σε μία ζώνη που προσδιορίζεται ως παραδοσιακός οικισμός, καθορίζεται με ακρίβεια η αρχιτεκτονική και οι όροι ανοικοδόμησης.

Σκοπός καθορισμού ζωνών χρήσης είναι η διαμόρφωση συγκεκριμένης προσωπικότητας της ζώνης και γίνεται σε τέσσερις φάσεις:

1. Καθορίζονται τα ειδικά χαρακτηριστικά της περιοχής

2. Σχεδιάζονται οι ζώνες χρήσης

3. Προσδιορίζονται οι στόχοι που αφορούν κάθε ζώνη. Οι στόχοι αυτοί μπορούν να αφορούν στην ανάπτυξη, διατήρηση, τροποποίηση ή εμπλουτισμό των τουριστικών προϊόντων που προσφέρουν οι ζώνες

4. Διαμορφώνονται προγράμματα δράσης

Διακοπές δράσης

Μία νέα μορφή διακοπών αποτελούν οι διακοπές δράσης (active holidays), κατά την διάρκεια των οποίων ένα πρόσωπο απασχολείται σε μία πολιτιστική, καλλιτεχνική ή αθλητική δραστηριότητα, με σκοπό να ικανοποιήσει τον εαυτό του και να αναπτύξει την προσωπικότητά του. Στις διακοπές αυτές εμπλέκονται μικρές ομάδες ατόμων ή μεμονωμένα άτομα, τα οποία επιθυμούν να αναπτύξουν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους και να επισκεφθούν μέρη και τοποθεσίες που συνδέονται με ένα ειδικό σκοπό. Δίνεται δηλαδή ιδιαίτερη έμφαση στην εξατομίκευση του τουριστικού προϊόντος που επηρεάζεται από το κοινωνικό, ιστορικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο του τόπου επίσκεψης.

Τα ταξίδια αδρεναλίνης αποτελούν ένα τμήμα των διακοπών δράσης. Οργανώνονται κατά κανόνα από τουριστικά γραφεία, αθλητικά σωματεία, αν και ορισμένες φορές μπορεί να οργανωθούν από μεμονωμένα άτομα και παρέες. Η εμπλοκή οργανωτικών φορέων στις δραστηριότητες αυτές, αφορά στην εξασφάλιση όλων των αναγκαίων υπηρεσιών για την ενασχόληση τουριστών με ένα σύνολο αθλημάτων αυξημένης επικινδυνότητας, που ονομάστηκαν “extreme sports”. Τέτοια αθλήματα μπορούν να πραγματοποιηθούν στα Κύθηρα:

• Στο βουνό, όπως πεζοπορία – trekking, ποδήλατο βουνού, αναρρίχηση, ορειβασία κλπ

• Στη θάλασσα όπως ιστιοσανίδα, ελεύθερη κατάδυση, αυτόνομη κατάδυση, ιστιοπλοΐα, catamaran, jet ski, sea ski, surf, wakeboard κλπ

• Στον αέρα όπως αετός, ελεύθερη πτώση, ανεμόπτερο, αλεξίπτωτο πλαγιάς κλπ

• Σε πίστες, όπως skateboard, bmx, cart, motorcross κλπ

• Στην εξοχή όπως ιππασία, διαδρομές 4x4 εκτός δρόμου κλπ

Η συμμετοχή του κοινού στα αθλήματα αυτά παρουσιάζει υψηλή δυναμική και συνεχώς δημιουργούνται νέες μορφές extreme sports, όπως η βύθιση δυτών μέσα σε μεταλλικό κλουβί, σε περιοχές που βρίθουν από καρχαρίες όπως οι θάλασσες της Νότιας Αφρικής, όπου και προσφέρεται αυτό το αθλητικό προϊόν σε ριψοκίνδυνους τουρίστες.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να εντοπίσει τους τουριστικούς πόρους που μπορούν να στηρίξουν αθλητικές δραστηριότητες, οι οποίοι μπορούν να διακριθούν στους φυσικούς (μονοπάτια, βουνά, παραλίες, υποθαλάσσιος πλούτος κλπ) και τους τεχνητούς (γήπεδα, προπονητικές εγκαταστάσεις, αθλητικά κέντρα κλπ). Οι πόροι αυτοί μπορούν να αναδειχτούν σε πρωτεύοντες εάν συνδεθούν με τον ερασιτεχνικό αθλητισμό, τις διακοπές δράσης, τα ταξίδια αδρεναλίνης.

Η προώθηση μίας αθλητικής δραστηριότητας σε μία περιοχή πρέπει έχει ικανοποιητική ένταση και έκταση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει επαρκής υποδομή και εξοπλισμός ώστε να διαμορφωθεί ικανοποιητικό αθλητικό και τουριστικό προϊόν, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να γίνει η κατάλληλη προώθηση ώστε να υπάρξει η επιθυμητή ανταπόκριση. Η Τ.Α. μπορεί να ενδιαφερθεί για την αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής, ή για την επένδυση σε νέες κατασκευές, που μπορούν να φιλοξενήσουν συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες, όπως μονοπάτια, καταφύγια, σταθμούς ανάπαυσης, πρωτότυπους αθλητικούς στίβους ποδηλασίας ή ιππασίας βουνού, λιμάνια και προβλήτες ιστιοπλοΐας, εγκαταστάσεις για εξοπλισμό θαλασσίων αθλημάτων (π.χ. καταδύσεων), γήπεδα για βόλεϊ και ποδο-βόλεϊ παραλίας, κλπ

Η αξιοποίηση των εγκαταστάσεων σε κάθε περίπτωση προϋποθέτει την απασχόληση κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού και την εκπαίδευση του ήδη υπάρχοντος.

Η Τ.Α. ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους μπορεί να ορίσει χωροταξικά κρίσιμες ζώνες ανάπτυξης συγκεκριμένων αθλητικών δραστηριοτήτων σε περιοχές που είτε διαθέτουν σημαντικούς φυσικούς πόρους, είτε τεχνητούς, είτε είναι κατάλληλες για να δεχθούν επεμβάσεις για την ανάπτυξη ορισμένων αθλημάτων.

Οι κρίσιμες ζώνες πρέπει να ενισχύονται με την απαραίτητη υποδομή που αφορά στις διαδικασίες προσπέλασης, στη δυνατότητα αγοράς ή ενοικίασης αθλητικού εξοπλισμού, σε ειδικές υπηρεσίες υποστήριξης της δραστηριότητας, στην ύπαρξη καταλυμάτων και καταστημάτων εστίασης, κλπ. Αυτό σημαίνει ότι αν για παράδειγμα οριστεί μία ζώνη ανάπτυξης δραστηριοτήτων wind surf, η Τ.Α. πρέπει να εξασφαλίσει με Δημοτικά Καταστήματα ή με κίνητρα που θα δραστηριοποιήσουν ιδιωτικές επιχειρήσεις, την κατάλυση των ερασιτεχνών αθλητών, τη διατροφή τους, τη φύλαξη του εξοπλισμού τους όταν δεν αθλούνται, κέντρα συγκέντρωσης, κέντρα πληροφόρησης, ενημέρωση για τον καιρό με σημαίες στην παραλία και γενικότερα με την παροχή υπηρεσιών που καλύπτουν τις ανάγκες της πελατείας αυτής. Να ληφθεί υπόψη ότι οι λάτρεις του αθλήματος εύκολα ανταποκρίνονται σε μία διαφήμιση που προτείνει μία φιλο-ιστιοσανιδική περιοχή και οι επενδύσεις αυτές δεν είναι δύσκολο να αποδειχθούν ανταποδοτικές.

Η σημασία των σταθμών ανάπαυσης και των καταστημάτων εστίασης παίζει καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη των διαφόρων τύπων τουριστικών αθλητικών δραστηριοτήτων και έγκειται στο γεγονός ότι αποτελούν σημεία συγκέντρωσης ανθρώπων και κατά συνέπεια ανάπτυξης ανθρώπινων σχέσεων, που (η ανάπτυξη σχέσεων) αποτελεί βασικό κίνητρο της τουριστικής κατανάλωσης. Η ύπαρξη και η λειτουργία των χώρων αυτών, εξασφαλίζει ως ένα βαθμό την προσέλευση τουριστών, όμως η καλή οργάνωση, το ειδικευμένο προσωπικό και η ποιότητα τόσο του υλικού όσο και του άϋλου προϊόντος είναι τα στοιχεία εκείνα τα οποία θα διατηρήσουν και θα αυξήσουν την προσέλευση αυτή.

Σημαντικά μπορεί να προσφέρει η Τ.Α.στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής με το παρορμητικό marketing, το οποίο αφορά στη προώθηση δραστηριοτήτων που δεν είναι προγραμματισμένες από τον τουρίστα. Η προώθηση αυτή γίνεται με διαφημιστικές επεμβάσεις που συνήθως αφορούν σε υπαίθριες διαφημίσεις, σε φυλλάδια και σε γραφεία πληροφόρησης. Σε κάθε περίπτωση προτείνονται στον τουρίστα δραστηριότητες που δεν ήταν στο πρόγραμμά του, όπως η επίσκεψη συγκεκριμένων αξιοθέατων και τοποθεσιών, η συμμετοχή σε τοπικές ή έκτακτες αθλητικές δραστηριότητες που δεν γνώριζε, η επίσκεψη σε τοπικά πανηγύρια κλπ.

Όταν η Τ.Α. επιλέξει κάποια αθλητική δραστηριότητα που ικανοποιεί τις προβλεπόμενες απαιτήσεις, πρέπει να ενημερώνει το κοινό και να την προβάλλει διαφημιστικά βάσει σχεδίου. Σε αντίθετη περίπτωση θα αναπτύσσονται ορισμένες μορφές πρόσκαιρα και στη συνέχεια θα υποβαθμίζονται και θα ατονούν, δίνοντας ψευδώς την εντύπωση ότι δεν είναι οι πλέον κατάλληλες για την περιοχή. Για την ακρίβεια, η προώθηση κάποιας αθλητικής δραστηριότητας, πρέπει να έχει την κατάλληλη ένταση και έκταση, ώστε τελικά να προκαλείται η επιθυμητή ζήτηση από πλευράς των τουριστών.

Επίσης τόσο ο Ε.Ο.Τ. όσο και η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να υποστηρίξουν αθλητικές υποδομές και δραστηριότητες που μπορούν να αναπτύξουν ξενοδοχειακές μονάδες της περιοχής, όπως γήπεδα γκολφ, ιππασία, πίστα αναρρίχησης, δραστηριότητες χρωμοπόλεμου (paintball), κ.α.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει επίσης να υποστηρίξει τις δραστηριότητες του αθλητικού τουρισμού με διάδοση του φίλαθλου πνεύματος στα σχολεία, αλλά και την ανάπτυξη αθλητικών εγκαταστάσεων για τους κατοίκους της περιοχής. Διότι ο αθλητισμός των τουριστών δεν πρέπει να στερεί από το δικαίωμα άθλησης τον ντόπιο πληθυσμό.

Σημαντικό έργο που πρέπει να στηρίξει η Τ.Α, είναι η κατάρτιση επαγγελματιών που θα υποστηρίξουν όλες αυτές τις προγραμματισμένες δραστηριότητες, όπως οδηγοί βουνού, εκτροφείς και φροντιστές αλόγων, συντηρητές μονοπατιών, κλπ.. Οι τοπικοί αθλητικοί, οικολογικοί και πολιτιστικοί σύλλογοι, μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά σε γνώσεις και ανθρώπινο δυναμικό. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι απαραίτητη η συνεργασία με άτομα που διαθέτουν τουριστικές σπουδές και επαγγελματική εμπειρία στον κλάδο, διότι το τουριστικό προϊόν είναι πολυδιάστατο και ιδιαίτερα ευαίσθητο.

Οικογενειακός τουρισμός

Η πρόταση του οικογενειακού τουρισμού δεν πρέπει να συγχέεται με εκείνη του οικοτουρισμού, διότι αφορά σε άλλη πελατειακή ομάδα, η οποία όμως δεν έχει αντιθετικά στοιχεία με τη δυνητική πελατειακή ομάδα των οικοτουριστών.

Τα ανδρόγυνα με παιδιά έχουν ορισμένα ειδικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά, τα οποία οφείλονται στις πολύπλοκες σχέσεις που ενυπάρχουν σε κάθε οικογένεια. Οι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους και αισθάνονται υπεύθυνοι για την ικανοποίηση των αναγκών τους. Η αγάπη δημιουργεί πάντα τις πιθανότητες αυταπάρνησης, στην περίπτωση που το ατομικό όφελος των γονέων συγκρούεται με το όφελος των παιδιών. Έτσι τα ζευγάρια, από την εποχή της εγκυμοσύνης και τουλάχιστον μέχρι την ενηλικίωση των παιδιών, αντιμετωπίζουν πλήθος προβλημάτων στη διάρκεια των διακοπών τους.

Μπορεί λοιπόν να δημιουργηθεί ένα τουριστικό προϊόν όπου τα παιδιά απασχολούνται ευχάριστα και δημιουργικά από ειδικευμένους παιδαγωγούς, ώστε οι γονείς να έχουν χρόνο ελεύθερο για τις διακοπές τους. Δεδομένου ότι τα παιδιά είναι ευτυχισμένα όταν είναι με παιδιά, μπορούν να δημιουργηθούν παιδικές λέσχες, που θα προσφέρουν παιχνίδια και δημιουργικές απασχολήσεις όπως κατασκευές με πηλό, ζωγραφική, σχολές τσίρκου κλπ. Το προϊόν αυτό μπορεί να δημιουργηθεί μέσα σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ή να χρηματοδοτείται και εποπτεύεται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Ενέργειες της Τ.Α.

Για την τουριστική ανάπτυξη των περιοχών οι Τ.Α. πρέπει να λειτουργήσουν τμήματα ειδικευμένα στον τουρισμό, ή Δημοτικούς Οργανισμούς Τουρισμού (Δ.Ο.Τ.) που θα απασχολούν άτομα με σπουδές και επαγγελματική εμπειρία στον τουρισμό και θα έχουν τα παρακάτω καθήκοντα:

• Προϋπολογισμός και χρηματοδότηση αναφορικά με τη καθημερινή λειτουργία του οργανισμού, την εκπόνηση ερευνών και μελετών, την εκπαίδευση και επιμόρφωση του προσωπικού, αλλά και τα κατά περίπτωση προγραμματιζόμενα ειδικά έργα, όπως τα έργα αθλητικής υποδομής που αναφέρθηκαν προηγούμενα.

• Επικοινωνία με τους τουρίστες μέσω γραφείων πληροφοριών αναφορικά με τα αξιοθέατα, τις ώρες λειτουργίας τους, τις διάφορες εκδηλώσεις, τα διαθέσιμα καταλύματα κλπ.

• Ενημέρωση των κατοίκων αναφορικά με την πολιτιστική και οικονομική σημασία του τουρισμού για τον τόπο τους και τον τρόπο αντιμετώπισης των καταστάσεων που προκαλεί (αυξημένη κίνηση, ουρές σε καταστήματα, συνωστισμός στα κέντρα διασκέδασης κλπ)

• Έρευνα αναφορικά με το προφίλ των τουριστών που επισκέπτονται την περιοχή, την ικανοποίηση των επισκεπτών, την επισκεψιμότητα των αξιοθέατων, την εικόνα του προορισμού, τη γνώμη των κατοίκων για τους τουρίστες, κλπ και ανάληψη πρωτοβουλιών για την βελτίωσή τους.

• Εκπαίδευση και επιμόρφωση. Αποτελεί προέκταση της επικοινωνίας με στόχο την εξασφάλιση ευγενικού και πρόθυμου εργατικού δυναμικού στις τουριστικές επιχειρήσεις.

• Προώθηση της περιοχής στους υποψήφιους τουρίστες, με διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, και γενικότερα με τις μεθόδους του marketing. Η Τ.Α. πρέπει να εξασφαλίσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα απέναντι σε άλλες περιοχές, δίνοντας έμφαση στους μοναδικούς πόρους ή διαμορφώνοντας καινοτομικά τουριστικά προϊόντα ή απευθυνόμενη σε ειδικές πελατειακές ομάδες.

• Έλεγχος και εποπτεία της αγοράς ώστε να προστατεύεται ο τουρίστας και να εξασφαλίζεται η ποιότητα του τουριστικού προϊόντος.

Ο ρόλος της Πολιτείας

Η Πολιτεία έχει αναγγείλει υποστήριξη δραστηριοτήτων όπως ο οικοτουρισμός, διότι προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και προστασία περιβάλλοντος, δίνει την ευκαιρία ανάδειξης εγκαταλειμμένων χωριών και περιοχών, αποτελεί αιτία δημιουργίας τοπικών επιχειρήσεων και νέων επαγγελμάτων. Για το λόγο αυτό υποστηρίζεται από ειδικές δράσεις του Γ΄ΚΠΣ σε συνεργασία με δήμους.

Οι απαιτήσεις μιας επιθετικής πολιτικής για τον εναλλακτικό τουρισμό, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν:

• Καταγραφή και αξιολόγηση δυνατοτήτων ανάπτυξης σε Δήμους, Νομούς, Περιφέρειες. Στόχος είναι να αξιοποιηθούν εκείνοι οι τουριστικοί πόροι, που αποτελούν συγκριτικό πλεονέκτημα των διαφόρων περιοχών ώστε να διαμορφωθούν εξειδικευμένα θεματικά προϊόντα, με βάση τα ενδιαφέροντα ειδικών ομάδων τουριστών (πολιτιστικά, οικολογικά, αθλητικά). Παράλληλα επιδιώκεται μεγαλύτερη ενσωμάτωση θεματικών υποδομών και προϊόντων στα τουριστικά πακέτα του οργανωμένου τουρισμού.
• Ευέλικτα τοπικά επιχειρηματικά σχήματα που ιδρύονται με απλές διαδικασίες και σύγχρονες προδιαγραφές.

• Νέου τύπου, συνήθως μικρές και πρωτότυπες υποδομές που δεν μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς προδιαγραφές, μεταφορά τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης (π.χ. χάραξη μονοπατιών και σήμανσή τους). Ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει την διάθεση ή και την εμπειρία να αναλάβει την κατασκευή τέτοιων πολλές μικρών και χωρίς σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον υποδομών.

• Δημιουργίας νέων επαγγελμάτων οικοτουρισμού (π.χ. οδηγοί βουνού, εκτροφείς και φροντιστές αλόγων κλπ) και της εκπαίδευσης στελεχών. Στην Γαλλία πχ υπάρχουν σειρά ιδιωτικών σχολών που διδάσκουν τα νέα επαγγέλματα.

• Προσπάθεια μαζικής στροφής της νέας γενιάς αγροτών ή και των παλαιότερων προς δραστηριότητες και καλλιέργειες παραδοσιακών προϊόντων. Δημιουργία μικρών αγορών παραδοσιακών και οικολογικών προϊόντων, κουζίνας με αναβίωση τοπικών προτύπων διατροφής κλπ καθώς και στην στροφή της πολιτικής στο γεωργικό τομέα και γενικότερα την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου και στην αναβίωση των ορεινών και ημιορεινών ζωνών.

Τα σχετικά προγράμματα και οι αντίστοιχες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις ενισχύονται από το Γ’ ΚΠΣ (Ε.Π.Α.Ν., Π.Ε.Π., πρωτοβουλίες Interreg III και LeaderPlus).

Συμπερασματικά

Τα Κύθηρα θα παρουσιάσουν αύξηση της τουριστικής κίνησης στο μέλλον. Σημαντικό είναι να γίνει αυτό κατόπιν σχεδιασμού.

Το παράδειγμα της Κέρκυρας.

Κατάλληλη κατεύθυνση είναι η ήπια ανάπτυξη οικοτουριστικών προϊόντων που μπορεί να ενισχυθεί με προϊόντα οικογενειακού τουρισμού.

Ο σχεδιασμός αυτός απαιτεί δουλειά και ευαισθησία, αγάπη στον τόπο και συστηματική προσπάθεια, όμως μπορεί να εξασφαλίσει στο νησί σημαντικά έσοδα και ταυτόχρονα βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών όπως και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του.